ه طور معمول، بعد از فوت مادر و پدر در یک خانواده، وراث آن ها با در نظر گرفتن دیون و تکالیف شرعی آن ها و وصیت های به جا مانده از ایشان، اقدام به اخذ گواهی انحصار وراثت می نمایند. سپس، ترکه را میان خود تقسیم کرده یا یکی از وراث را جهت اداره ترکه و مراقبت از ارث وراث تعیین می نمایند.
اما گاهی میان وراث به جا مانده از مادر، در مورد بحث سهم ارث و نحوه تقسیم ترکه مادر توافقی حاصل نمی گردد و در اینجا است که اختلافات لاینحل بروز کرده و منجر به طرح دعاوی ای می گردد که گاه تا چندین سال به طول می انجامد. این در حالی است که اگر وراث از حقوق قانونی خود و نحوه تقسیم ارث مادر طبق قانون، اطلاعات کافی داشته باشند، از همان ابتدا با تقسیم توافقی ترکه، از بروز این مشکلات جلوگیری خواهند نمود.
به همین دلیل و با توجه به مشکلات و هزینه هایی که طرح دعاوی مربوط به ارث و تقسیم ترکه می تواند در پی داشته باشد، در این مقاله به تشریح نحوه تقسیم ارث مادر می پردازیم. با این توضیح که نحوه این تقسیم را در فروض حضور پدر و مادر متوفی، فرزندان و همسر وی بررسی خواهیم کرد.
مصادیق نحوه تقسیم ارث مادر
چنانچه فرد فوت شده، مادر خانواده باشد، نحوه تقسیم ارث مادر با توجه به وجود و نبود وراث یعنی فرزندان، پدر و مادر و زوج کاملا متفاوت خواهد بود. بنابراین بر اساس وجود یا نبود این افراد، 4 فرض اصلی قابل تصور است:
فرض وجود مادر و پدر ، مادر فوت شده بدون فرزندان
فرض وجود فرزندان بدون پدر و مادر
فرض وجود فرزندان و پدر و مادر
فرض وجود زوج ( همسر مادر )
در احکام ارث آمده است که آنان که به واسطه خویشاوندی با متوفی، از او ارث می‌برند بر سه دسته‌اند.
پدر، مادر و فرزندان میت در دسته اول قرار دارند و با نبودن اولاد میت، اولاد اولاد او به ترتیب ارث می‌برند؛ به این معنی که نوه میت در ارث بردن مقدم بر نتیجه او می‌باشد.
سهم الارث بسیاری از وارث‌ها را خداوند کریم طی آیات قرآن مجید بیان فرموده است که شش سهم می‌باشد و به آن "ما فرض الله" گفته می‌شود و صاحبان فرض مجموعا سیزده نفرند.
بقیه وراث که در قرآن کریم سهم معین برای آنان ذکر نشده است به قرابت ارث می‌برند.
دختر یا دختران میت در صورتی که میت فرزند پسر نداشته باشد، از کسانی‌اند که خداوند تعالی برای آنان سهم تعیین فرموده است. پس هر گاه میت هم پسر و هم دختر داشته باشد، همه به قرابت ارث می‌برند، لیکن به تصریح قرآن کریم که فرماید: یُوصِیکُمُ اللَّهُ فِی أَوْلاَدِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ(سوره نساء آیه11) سهم الارث فرزند پسر، دو برابر سهم فرزند دختر می باشد؛ و در این جهت فرقی بین پدر و مادر نیست. هرچند که در ذهن بعض مردم به اشتباه چنین جا افتاده است که دختر و پسر از مادر به طور مساوی و برابر ارث می‌برند.
به هر حال در کتاب تحریر الوسیله؛ ج 2، ص: 379، در بیان احکام دسته اول وراث، چنین آمده است:
«مسألة 2 لو انفرد الابن فالمال له قرابة، و لو کان أکثر فهم سواء و لو انفردت البنت فلها النصف فرضا و الباقی ردا، و العصبة لا نصیب لها و فی فیها التراب، و لو کانت بنتان فصاعدا فلهما أو لهن الثلثان فرضا و الباقی ردا، و لو اجتمع الذکور و الإناث فالمال لهم للذکر مثل حظ الأنثیین»
ه طور معمول، بعد از فوت مادر و پدر در یک خانواده، وراث آن ها با در نظر گرفتن دیون و تکالیف شرعی آن ها و وصیت های به جا مانده از ایشان، اقدام به اخذ گواهی انحصار وراثت می نمایند. سپس، ترکه را میان خود تقسیم کرده یا یکی از وراث را جهت اداره ترکه و مراقبت از ارث وراث تعیین می نمایند.
اما گاهی میان وراث به جا مانده از مادر، در مورد بحث سهم ارث و نحوه تقسیم ترکه مادر توافقی حاصل نمی گردد و در اینجا است که اختلافات لاینحل بروز کرده و منجر به طرح دعاوی ای می گردد که گاه تا چندین سال به طول می انجامد. این در حالی است که اگر وراث از حقوق قانونی خود و نحوه تقسیم ارث مادر طبق قانون، اطلاعات کافی داشته باشند، از همان ابتدا با تقسیم توافقی ترکه، از بروز این مشکلات جلوگیری خواهند نمود.
به همین دلیل و با توجه به مشکلات و هزینه هایی که طرح دعاوی مربوط به ارث و تقسیم ترکه می تواند در پی داشته باشد، در این مقاله به تشریح نحوه تقسیم ارث مادر می پردازیم. با این توضیح که نحوه این تقسیم را در فروض حضور پدر و مادر متوفی، فرزندان و همسر وی بررسی خواهیم کرد.
مصادیق نحوه تقسیم ارث مادر
چنانچه فرد فوت شده، مادر خانواده باشد، نحوه تقسیم ارث مادر با توجه به وجود و نبود وراث یعنی فرزندان، پدر و مادر و زوج کاملا متفاوت خواهد بود. بنابراین بر اساس وجود یا نبود این افراد، 4 فرض اصلی قابل تصور است:
فرض وجود مادر و پدر ، مادر فوت شده بدون فرزندان
فرض وجود فرزندان بدون پدر و مادر
فرض وجود فرزندان و پدر و مادر
فرض وجود زوج ( همسر مادر )
در احکام ارث آمده است که آنان که به واسطه خویشاوندی با متوفی، از او ارث می‌برند بر سه دسته‌اند.
پدر، مادر و فرزندان میت در دسته اول قرار دارند و با نبودن اولاد میت، اولاد اولاد او به ترتیب ارث می‌برند؛ به این معنی که نوه میت در ارث بردن مقدم بر نتیجه او می‌باشد.
سهم الارث بسیاری از وارث‌ها را خداوند کریم طی آیات قرآن مجید بیان فرموده است که شش سهم می‌باشد و به آن "ما فرض الله" گفته می‌شود و صاحبان فرض مجموعا سیزده نفرند.
بقیه وراث که در قرآن کریم سهم معین برای آنان ذکر نشده است به قرابت ارث می‌برند.
دختر یا دختران میت در صورتی که میت فرزند پسر نداشته باشد، از کسانی‌اند که خداوند تعالی برای آنان سهم تعیین فرموده است. پس هر گاه میت هم پسر و هم دختر داشته باشد، همه به قرابت ارث می‌برند، لیکن به تصریح قرآن کریم که فرماید: یُوصِیکُمُ اللَّهُ فِی أَوْلاَدِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَیَیْنِ(سوره نساء آیه11) سهم الارث فرزند پسر، دو برابر سهم فرزند دختر می باشد؛ و در این جهت فرقی بین پدر و مادر نیست. هرچند که در ذهن بعض مردم به اشتباه چنین جا افتاده است که دختر و پسر از مادر به طور مساوی و برابر ارث می‌برند.
به هر حال در کتاب تحریر الوسیله؛ ج 2، ص: 379، در بیان احکام دسته اول وراث، چنین آمده است:
«مسألة 2 لو انفرد الابن فالمال له قرابة، و لو کان أکثر فهم سواء و لو انفردت البنت فلها النصف فرضا و الباقی ردا، و العصبة لا نصیب لها و فی فیها التراب، و لو کانت بنتان فصاعدا فلهما أو لهن الثلثان فرضا و الباقی ردا، و لو اجتمع الذکور و الإناث فالمال لهم للذکر مثل حظ الأنثیین»
کارهای اداری در ایران